بذر(میوه) درخت بلوط دارای کاربردهای مختلفی در صنایع بهداشتی و آرایشی،
چرم سازی، داروسازی، رنگ سازی، و دیگر صنایع بوده اما جالب است که بدانید
در استان لرستان به غیر از بهره برداری سنتی هر گونه بهره برداری صنعتی و
تجاری از این محصول خودرو ممنوع بوده و با متخلفان برخورد قانونی می شود.هر
ساله در این ایام با به بار نشستن بذر درختان بلوط، بهره برداری سنتی از
این محصول در جنگل های لرستان آغاز می شود. در این ایام روستائیان و عشایر
بیشتر به منظور تامین خوراک دام خود اقدام به جمع آوری بذر بلوط می کنند.استان
لرستان دارای یک میلیون و 200 هزار هکتار جنگل بوده که درختان کهنسال بلوط
بیشترین سهم را در پوشش جنگلی این استان به خود اختصاص داده اند.اگر
چه جنگل های بلوط لرستان در این سالها به شدت مورد بی مهری قرار گرفته و
بخش عمده ای از آنها به خاطر تامین منافع افراد سودجو به زغال یا اراضی
کشاورزی تبدیل شده و از بین رفته اند اما نقش تاریخی بلوط در زندگی و معیشت
مردم لرستان یک نقش تاثیر گذار و حیاتی بوده و این نقش قابل انکار و چشم
پوشی نیست.مظفر افشار که از او به نام پدر بلوط ایران یاد می شود،
درخصوص کاربردهای بلوط در زندگی مردم لرستان می گوید:در شهریور سال 1320 که
قحطی سراسر کشور را فرا گرفته بود در خلاء گندم و جو، نان بلوط نه تنها
جان مردم استان های زاگرس نشین بلکه جان مردم استان های همجوار با این
استان ها مانند استانهای همدان و مرکزی را نیز نجات داد و مردم این استانها
با اسب و قاطر بلوط به شهرهای خود حمل می کردند و به همین دلیل است که
امروز از بلوط به عنوان یک میوه مقدس نام برده می شود.وی افزود: در
گذشته در روستاها که دارویی برای درمان اسهال وجود نداشت از بلوط برای
درمان این عارضه استفاده می شد و حتی خود نیز شاهد تاثیر پودر بلوط در
بهبود عرق سوز پای نوزاد بوده ام.افشار از نان بلوط که در زبان محلی به
نام 'کلک' معروف است به عنوان موثرترین دارو و ضدعفونی کننده دستگاه گوارش
نام برد و اظهار کرد: نان بلوط بسیار مقوی و نیرو زاست البته روستائیان و
عشایر نیز به جای جو از بلوط به عنوان خوراک دام استفاده می کنند.پدر
بلوط ایران گفت: اکثر روستائیان به دلیل اینکه موریانه به سادگی چوب بلوط
را تخریب نمی کند از چوب این درخت در ساخت خانه های خود استفاده می کرده
اند و در حال حاضر در روستای سنگتراشان بخش پایی چوب برخی از خانه ها از
جنس چوب درخت بلوط است.وی بیان کرد: یکی دیگر از کاربردهای بلوط در
گذشته این بوده که از 'تانن' بذر بلوط که در زبان محلی به آن 'جفت' گفته می
شود در دباغی مشک آب که از پوست گوسفند تهیه می شده استفاده می کرده اند؛
البته این ماده در صنعت چرم سازی نیز کاربرد دارد.افشار معتقد است که
بلوط با تمام ارزش و کاربردهایی که دارد امروز به عنوان یک سرمایه ارزشمند
در استان لرستان مورد بهره برداری صنعتی قرار نگرفته و برخلاف کشورهای
اروپایی همچون پرتغال درآمدی از بلوط بر سر سفره روستائیان نیامده است.وی
اضافه کرد: در حال حاضر در کشور پرتغال بهره برداری های متنوعی از درخت
بلوط و به ویژه بذر آن می شود که از جمله این بهره برداری ها می توان به
تولید کیک و بیسکوئیت از آرد بذر بلوط اشاره کرد.پدر بلوط ایران گفت:
در کشور پرتغال خوراک دامداری ها و مرغداری ها عمدتا از بلوط تهیه می شود؛
البته در لرستان به صورت سنتی از بلوط به عنوان خوراک دام استفاده می کنند.افشار
اظهار کرد: طی دو سال اخیر در استان مرغداری هایی که بیماری نیوکاسل و
اسهال در آنها شیوع پیدا کرده از مخلوط آرد بلوط و خوراک مرغ برای درمان
جوجه ها استفاده کرده اند که نتایج خوبی هم در این زمینه به دست آمده است.وی
بیان کرد: با توجه به اینکه ذرت با صرف هزینه های بالا از آمریکا به عنوان
خوراک مرغ و دام وارد کشورمان می شود بذر بلوط می تواند جایگزین مناسبی به
جای این محصول وارداتی باشد.پدر بلوط ایران با تاکید بر اینکه بهره
برداری صنعتی از بلوط به صورت کنترل شده و تحت حفاظت باید جای خود را به
بهره برداری سنتی دهد تا از بتوان این محصول تولید ثروت کرد، گفت: در
جلساتی که با استاندار لرستان داشته ایم ایشان بسیار راغب هستند که بلوط به
یک سرمایه نان آور در استان تبدیل شود.افشار افزود: بنابر پیشنهاد
استاندار لرستان قرار شده که سفیر پرتغال پس از سفر به استان لرستان زمینه
را برای حضور ما در این کشور جهت بازدید از صنایع فراوری بلوط فراهم کند.
در هر حال امیدواریم که انتقال تجربیات کشور پرتغال در بهره برداری صنعتی
از بلوط بتواند در استان لرستان نیز کارساز باشد.عضو هیات علمی مرکز
تحقیقات کشاورزی استان لرستان نیز به وجود 600 گونه بلوط در سطح دنیا اشاره
می کند و می گوید از بین تمام گونه های بلوط تنها هفت تا هشت گونه در
کشورمان وجود دارد.مجید توکلی با بیان اینکه گونه های مختلف بلوط از
نظر میوه و ترکیباتی مانند نشاسته و تانن و دیگر ترکیبات با هم متفاوت
هستند، افزود: در مجموع دو دیدگاه سنتی و صنعتی نسبت به بلوط وجود ارد در
دیدگاه سنتی ارزش غذایی و استفاده از این محصول به عنوان سوخت مد نظر است و
از دیدگاه صنعتی و دارویی خواص ضد باکتریایی، ضد قارچی، قابضی، حشره کشی و
رنگ دهی بلوط مورد توجه است.وی از اینفکتوریا یا دارمازو که نوعی از
انواع گال هاست به عنوان یکی از محصولات فرعی درخت بلوط نام برد و اظهار
کرد: این محصول که در اثر نیش نوع خاصی از زنبور بر بر روی شاخه های درخت
بلوط ایجاد می شود انباره ای از ترکیبات پلی فنولی است و اثرات دارویی و
رنگ دهی خاصی دارد.عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی لرستان با اشاره
به اینکه گونه اینفکتوریا و یا دارمازو در بخش های محدودی از جنگل های
بلوط لرستان وجود دارد گفت: دارمازو نیز به مانند بذر بلوط سرشار از
ترکیبات تاننی بوده و دارای خواص قابضی، ضد عفونی کننده و سفت کننده عضلات
است و برای انعقاد خون نیز کاربرد دارد.توکلی اضافه کرد: از این محصول برای حذف فلزات سنگین از فاضلاب های صنعتی استفاده می شود.به
گفته وی علاوه بر پوست بذر بلوط که در صنعت رنگ سازی کاربرد دارد از
دارمازو و انواع گال ها نیز می توان رنگ های طبیعی متنوعی برای استفاده در
صنعت رنگرزی تولید کرد.عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی لرستان گفت:
بر اساس نتایج یک تحقیق 120 نوع گال بر روی درختان بلوط ایران شناسایی
کرده ایم که بر اساس این تحقیقات برای دنیای علم مشخص شد که 40 گونه حشره
بر روی درختان بلوط مستقر هستند.توکلی افزود: در
قالب این تحقیق 40 نوع
رنگ مختلف از انواع گال های درختان بلوط جنگل های زاگرس تولید و بر روی
الیاف طبیعی مورد آزمایش قرار گرفتند و استانداردهای هر یک از رنگ ها را
نیز به دست آوردیم.وی اظهار کرد: اگر چه کیفیت رنگ های تولید شده با
رنگ های مصنوعی قابل قیاس نیست اما با توجه به پایین بودن قیمت رنگ های
صنعتی این نگرانی وجود دارد که در صورت تجاری سازی رنگ های طبیعی که هم
کیفیت بیشتری دارند و هم هزینه تمام شده آنها بیشتر از رنگ های صنعتی است
در نتیجه مورد استقبال بهره برداران قرار نگیرند.عضو هیات علمی مرکز
تحقیقات کشاورزی لرستان گفت: در هر حال بهره برداری از بلوط در ایران و
لرستان با شیوه های سنتی در حال انجام است اما با توجه به قابلیت های زیادی
که در بلوط و از جمله در دارمازوی لرستان وجود دارد می توان در آینده از
این نعمت خدادادی با توجه به تحقیقات متنوعی که در این حوزه در حال انجام
هستند بهره برداری های صنعتی نیز کرد.به گفته معاون فنی اداره کل منابع
طبیعی و آبخیزداری لرستان نیز اگر چه در کمیته فنی این اداره کل تاکنون
مجوزی مبنی بر بهره برداری صنعتی از بلوط و یا دارمازوی لرستان صادر نشده
اما نکته قابل تامل این است که دارمازوی لرستان امروز پس از برداشت توسط
بومی ها با قیمت هر کیلو 300 هزار ریال به واسطه هایی که اکثر آنها از
کردستان به لرستان می آیند فروخته و به صورت غیرقانونی از استان خارج می
شوند.زمانی بهاروند بیان کرد: دارمازوی لرستان از طریق ترکیه به کشورهای اروپایی جهت تولید محصولات بهداشتی و آرایشی فرستاده می شود. وی
با بیان اینکه تانن طبیعی موجود در دارمازو در صنعت داروسازی بر تانن
صنعتی ارجحیت دارد اضافه کرد: در مجموع به صورت پراکنده 20 هزار هکتار از
جنگل های استان لرستان رویشگاه دارومازو است که بخش عمده آن در منطقه شینه
واقع در دهستان قلایی شهرستان الشتر و بخش محدودتری نیز در روستای چشمه علی
منطقه کاکاشرف است.معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان
گفت: با توجه به اهمیت ویژه ای که گونه دارمازو در مناطق جنگلی دارد 113
هکتار از این گونه در منطقه شینه قلایی به عنوان ذخیرگاه جنگلی و یکی از
ذخایر ژنتیکی جهت حفاظت محصور شده است.بهاروند با اشاره به اینکه بلوط و
جنگل های زاگرس طی قرون متمادی با عشایر و روستائیان این مناطق سازگار
بوده و همه از منافع این درخت ارزشمند بهره برده اند، افزود: کارشناسان
زیست محیطی مدعی هستند که 40 درصد آب های شیرین کشور به وسیله جنگل های
زاگرس در آبخیزها ذخیره می شود.وی ضمن مقایسه جنگل های بلوط با باغ های
مثمر بیان کرد: یک باغ میوه علاوه بر تهدید از سوی آفات دارای عمر کوتاهی
است و در هر حال نیاز به مراقبت زیاد دارد اما در مقابل خداوند سرشت درخت
های بلوط را به گونه ای آفریده که با محیط سازگار شده و از مقاومت بالایی
برخوردار هستند در نتیجه شاهدیم که درخت بلوط از عمر بالایی برخوردار است.معاون
فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان با بیان اینکه اگر از جنگل
های بلوط بهره برداری تجاری و صنعتی می شد اکنون اثری از این جنگل ها باقی
نمی ماند، گفت: زندگی بهره برداران بومی با طبیعت ارتباط تنگاتنگی دارد به
همین دلیل آنها بر اساس نیاز خود از جنگل های بلوط بهره برداری می کنند.بهاروند
افزود: تاکنون طرح های مختلفی جهت بهره برداری صنعتی از جنگل های بلوط
لرستان در کمیته فنی این اداره کل مطرح شده اما به صاحبان هیچ یک از این
طرح ها در راستای بهره برداری صنعتی مجوزی داده نشده چون معتقدیم بهره
برداری صنعتی موجب نابودی جنگل ها می شود.به گفته وی در کشوری مانند
پرتغال به دلیل وجود تعادل زیست محیطی و بالا بودن میزان رطوبت بهره برداری
صنعتی از جنگل های بلوط با توجه به کمتر بودن زمان جایگزینی محصول بهره
برداری شده امکان پذیر بوده اما در ایران و به ویژه در استان لرستان به
دلیل قرار گرفتن در منطقه خشک و نیمه خشک امکان بهره برداری صنعتی به دلیل
طولانی بودن فرآیند جایگزینی وجود ندارد.معاون فنی اداره کل منابع
طبیعی و آبخیزداری لرستان گفت: در پرتغال و دیگر کشورهای اروپایی میزان
بارندگی 2 هزار میلیمتر با پراکنش مناسب بوده اما بارندگی در جنگل های
زاگرس بین 400 تا 500 میلی متر است.بهاروند اضافه کرد: در هر حال در
استان لرستان نمی توانیم نسخه ای را که در پرتغال برای بهره برداری صنعتی
از جنگل های بلوط نوشته شده مورد استفاده قرار دهیم.وی با بیان اینکه
با هر گونه بهره برداری غیرمجاز از بذر بلوط در جنگل های لرستان برخورد
قانونی می شود، اضافه کرد: در هر حال حاضر 28 هزار خانوار دامدار در سطح
استان لرستان دارای پروانه چرای دام هستند و می توانند از بذر بلوط به
عنوان خوراک دام بهره برداری کنند.