به گزارش تابناک : مساجد سالیان سال است که تنها میزبان نمازگزاران نیست و مدت‌هاست که به‌پایگاهی برای حضور و فعالیت کودکان، جوانان و نوجوانان، از کلاس‌های هنری و فرهنگی گرفته تا جلسات هم اندیشی و یادگیری کار گروهی، تبدیل شده است.
نگاهی به‌فعالیت کانون‌های فرهنگی هنری مساجد مشهد
اگر بخواهی سراغی از مساجد و کانون‌های فرهنگی فعال مشهد بگیری، نام مسجد مختار و کانون فاتح را حتما می‌شنوی.
داخل خیابان آیت‌الله عبادی 62 نبش کوچه‌ای در اواسط همین خیابان، کنار همسایه‌های پر محبت این منطقه مسکونی، ساختمان دو طبقه مزین به‌سنگ مرمر مسجد «مختار» از دور نمایان است، درهای فیروزه‌ای رنگ مسجد که حالا با وجود کانون «فاتح» پی‌درپی باز و بسته می‌شود، گرچه کمی رنگ و رو رفته، اما صفای مسجدی‌ها و شور و نشاط کودکان و نوجوانان نشاط بی‌مانندی را به‌مسجد بخشیده است.
چشم که می‌چرخانی، پسر بچه‌های کودک و نوجوان را اطراف مسجد می‌بینی که در تکاپوی خاصی هستند، به‌سراغ یکی از آنها می‌روی و درباره مسئول کانون فرهنگی «فاتح» می‌پرسی، کمی بعد جوانی با ظاهر آراسته در برابرت نمایان می‌شود و برای ورود به‌مسجد راهنمایی‌ات می‌کند.
پیش از ورود به‌کانون فاتح، آوازه‌اش را زیاد شنیده بودی که از کانون‌های فعال مشهد است، اما اصلا گمان نمی‌کردی یکی از فعال‌ترین کانون فرهنگی مشهد، در دل یک مسجد کوچک جا خوش کرده باشد.
پرده‌ای طلایی رنگ، قسمت زنانه و مردانه مسجد را جدا کرده است.
از سوی دیگر پرده، صدای کودکان و نوجوانانی که به‌همراه مربی در حال تمرین زبان انگلیسی هستند، به‌گوش می‌رسد.
مسعود نکونام مدیر کانون فرهنگی«فاتح» و مسئول قرارگاه «انصار المهدی» است که گاهی اوقات نیز نقش مربی را برای اعضا کانونش ایفا کند، می‌کند، انگار به‌خوبی توانسته با این اعضای کم سن و سال ارتباط برقرار کند.
این مسئله مورد تایید مادر یکی از هنرآموزان است که در کنار کلاس خلاقیت فرزند 8 ساله‌اش در کانون فاتح، خودش هم برای رساندن فرزندش به‌مسجد با او همراه شده است.
او از وجود مدیر کانون فرهنگی فاتح که چند سالی است، به‌این مسجد آمده و برای فرزندان آنها کلاس‌های آموزشی برگزار می‌کند، احساس رضایت دارد، چراکه در نبود این کانون، مکانی هم برای ارائه دیگر خدمات فرهنگی وجود نداشت یا اگر هم بود، فاصله بسیار تا محل سکونت و همچنین ناآشنایی با فضای فعالیت آنها، سبب در خانه گذراندن تعطیلات تابستانی فرزندش می‌شده است که حال با خیالی آسوده، فرزندش را به‌کانون فرهنگی مسجد می‌سپارد و بدون دغدغه‌ای خاص از رشد و تربیت صحیح فرزندش در مسجد که خانه خدا و محل عبادت بوده و فعالیت در آن نیز عین عبادت بوده، بسیار خرسند است.
بعد از اتمام کلاس انگلیسی، به‌سراغ مدیر کانون فرهنگی فاتح می‌روی که از فعالیت‌های کانون می‌گوید: کانون ما در سال 89 تاسیس شد و به‌نیت حضرت مهدی(عج) که فاتح‌القلوب هستند، «فاتح» نام‌گذاری شد، برای شروع فعالیت در این کانون نیاز به‌مخاطب سنجی را احساس می‌کردیم و برای این مسئله حدود یک سال به‌بررسی و کارشناسی پرداختیم که در انتها با توجه به‌اینکه در این منطقه فعالیت در زمینه کودک و نوجوان مغفول مانده بود، این رده سنی را برای فعالیت در کانون برگزیدیم.
در کنار مربی جوان مسجد بی‌شک امام جماعت فعال هم می‌تواند برای فعال شدن کانون فرهنگی و جذب افراد به‌مسجد، تاثیرگذار باشد که خوشبختانه این سعادت نیز نصیب این مسجد نیز شده است.
زمان کلاس بعد که گویا پرورش خلاقیت است، فرا می‌رسد، کودکان یک به‌یک با وسایلی در دست، وارد مسجد می‌شوند، از ماکت‌هایی که در دست دارند، متوجه می‌شوی، همگی چندی قبل مشغول آماده کردن خودروهای چوبی خود بوده‌اند که در این ساعت باید آماده شده به‌مربی مربوطه تحویل دهند تا امتیاز‌های بیشتری در این طرح تابستانی دریافت کنند.
وی می‌گوید: در سال اول تاسیس کانون با 20 تا 30 نفر عضو، کار خود را آغاز کردیم، اما اکنون 200 عضو این کانون، فعالیت‌های چشمگیری در مجموعه دارند و در سال جاری مدیریت من فقط در حد نظارت است، مسئول طرح تابستانه 15 سال و دبیرطرح تابستانه نیز 13 سال سن دارند، دراین مجموعه بیشتر فعالیت‌ها به‌عهده خود اعضا است، چراکه با برگزاری انتخابات درون سازمانی مسئولیت‌های کانون بین اعضا تقسیم شده و این کار افزایش انگیزه و مسئولیت‌پذیری نسل جدید را به‌همراه دارد. نکونام تاریخچه کانون را که اکنون 6 سال از فعالیت آن می‌گذرد، این‌گونه تعریف می‌کند: برای تاثیرگذاری بیشتر بر اعضا کانون و تربیت اعضایی فعال، در آغاز کار، چشم‌اندازی 6 ساله برای فعالیت‌های فرهنگی تعیین کردیم که در سال‌های ابتدا فعالیت‌های معمول و روزمره مسجدی همچون جلسات قرآن و «حلقه‌های معرفت» را انجام می‌دادیم.
مساجد فقط به‌کارهای فرهنگی مقطعی می‌پردازند
به‌گفته نکونام، در سال 96 و بعد از ایجاد قرارگاه فرهنگی «انصار المهدی»، حال که 6 سال از چشم‌انداز تعیین شده این کانون می‌گذرد، فعالیت‌های آن وارد بخش جدیدی به‌نام «سند راهبردی هشت ساله» شده است که جریان‌سازی و گفتمان‌سازی برای سربازی امام زمان (عج)را دنبال می‌کند.
در حالی که مدیرکانون فرهنگی فاتح از اهداف مجموعه و تلاشی که برای فعالیت بیشتر کانون و موفقیت اعضا آن در سر می‌پروراند، می‌گوید: بچه‌های 7 تا 9 ساله کانون در کنار مربی کلاس خلاقیت به‌آماده کردن ماکت‌های خودرو مشغول بودند و هر یک قصد داشت، در دنیای کودکانه خود سوار بر ماشین دست سازش شده و به‌سوی آمال و آرزوهایش که همانا دیده شدن و تایید گرفتن از مربی کلاس بود، پیش برود.
وی که دغدغه کار تربیتی دارد، بیان می‌کند: امروزه و در شرایط جنگ نرم فضای مجازی، درست زمانی که مدارس ما تعطیل است و مساجد هم فقط به‌کارهای فرهنگی مقطعی می‌پردازند، کانون فاتح کار مستمر را سرلوحه قرار داده و کادرسازی برای نظام اسلامی را هدف می‌داند و برای این مهم نیز در طول سال در کانون با حضور اعضا، فعالیت فرهنگی انجام می‌دهد.
نکونام ادامه می‌دهد: چینش برنامه‌های اوقات فراغت براساس نیازسنجی و تجربه سال‌های گذشته، نیاز ظاهری بچه‌ها و نیاز ضروری آنها انجام شده که امسال در این طرح به‌مطالبات خانوادها نیز پرداخته شده است و ما دراین طرح به‌دنبال تعبد و تفکر اعضا هستیم تا بچه‌ها به‌خوبی با این مسائل آشنا شوند.از او می‌خواهی برنامه‌های طرح تابستانه کانون را توضیح دهد که به‌کلاس‌های تابستانه و طرح‌های آموزشی اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: ما 14 کلاس داریم که به‌طور میانگین هر کلاس 20 مخاطب دارد و به‌طور کلی 280 نفر در کلاس حضور دارند، اصل کلاس‌ها را فوتبال، قرآن، خلاقیت و زبان انگلیسی تشکیل می‌دهد، علاوه بر این دو دوره آموزشی «نردبام آسمان» و «مهارت های زندگی» را داریم که نردبام آسمان در بحث احکام و عقاید و مهارت‌های زندگی بحث‌هایی همچون خود شناسی، تفکر منطقی، مدیریت زمان و برنامه‌ریزی، ارتباط‌گیری صحیح، دوست‌یابی و آداب معاشرت را در قالب مختلف همچون بازی و مسابقه، تحقیق و کنفرانس توسط خود بچه انجام می‌شود.
بچه‌هایی که پای خانواده را به‌مسجد باز کردند
وی با توجه به‌اعتقادات و مسائل دینی بچه‌ها، اضافه می‌کند: بسیاری از خانواده‌ها به‌دلیل حضور فرزندانشان در مسجد به‌اینجا می آیند و نیمه بیشتر صف نماز درمسجد را بچه‌ها تشکیل می‌دهند حتی وظیفه اذان گفتن و مکبری هم به‌عهده بچه‌ها است.
کانون فاتح در حالی برای دو سال پی‌درپی مقام برتر در میان کانون‌های فرهنگی مساجد را کسب می‌کند که مخاطب خود را شناخته، با هدف‌گذاری مناسب به‌انجام فعالیت می‌پردازد، البته با تصمیم هیات امنای مسجد و موافقت مدیر کانون، برنامه‌ای برای بخش بانوان این کانون در نظر گرفته نشده، اما به‌گفته مدیر کانون فرهنگی مسجد مختار، پایگاه بسیج این مسجد، خلای بخش خواهران را به‌خوبی پر کرده است.
مدیر کانون فاتح می‌گوید: متاسفانه امروزه مساجد ما تنها به‌محلی برای عزاداری و روضه خانه تبدیل شده است و تنها حضور قشر کهن سال در مساجد و عدم ارتباط‌گیری صحیح با جوانان و بیان ایرادات ظاهری و بیانی افراد در بدو ورود به‌مسجد انگیزه آنها را از حضور در مسجد می‌گیرد، ما باید در نظر داشته باشیم امروز دشمن در جبهه خود بسیار موفق بوده، اما ما در جبهه خود موفق نبوده‌ایم، در صورتی که می‌توان با برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت در عین جذابیت، بچه‌ها را به‌مسجد جذب کرد.
نکونام می‌افزاید: بچه‌ها باید کودکی کنند، نمی‌شود، آنها را سر کلاس نشاند و انتظار بازدهی سال تحصیل را داشت، بچه‌ها باید در این سه ماه از مدرسه و تحصیل فاصله بگیرند و نه به‌معنای جدایی و دوری، بلکه باید از این فرصت استفاده کرد و بحث‌های مختلف را تجربه کنند، چراکه امروزه بسیاری از مباحث از جمله مباحث اعتقادی در خانواده‌ها پیگیری نمی‌شود.
البته کم نیستند، مساجدی که همچون مسجد مختار و کانون فاتح که توانسته‌اند، موفق عمل کنند، چراکه به‌گفته مسئولان، کلان شهر مشهد بیش از یک هزار و 200 مسجد دارد و هر کدام به‌نحوی به‌اجرای برنامه‌های مختلف می‌پردازند.
تغییر سبک زندگی موجب عدم اقامه نماز صبح در مساجد
بی‌شک اولین وظیفه مسجد برگزاری و اقامه نماز به‌صورت جماعت است و این اولین گام فعالیت یک مسجد بوده و فعالیت‌های فرهنگی و داشتن پایگاه بسیج در مراتب بعدی قرارمی گیرند، برای دریافت اطلاعات مساجد مشهد در این زمینه به‌سراغ معاون اجرایی و هماهنگ کننده مرکز رسیدگی به‌امور مساجد خراسان رضوی رفتم تا با او گفت‌وگو کنم.
حجت‌الاسلام محمد اسماعیلیان در این باره به خبرنگار فرهنگی خبرگزاری فارس خراسان رضوی می‌گوید: مشهد دارای یک هزار و 200 مسجد است که تنها در 520 مسجد آن نماز صبح اقامه می‌شود و یکی از عوامل عدم برگزاری نماز صبح در مساجد، تغییر سبک زندگی است.
وی در پاسخ به‌این سوال که چه تعداد از مساجد مشهد دارای پایگاه بسیج هستند؛ عنوان می‌کند:بیش از 90 درصد مساجد پایگاه بسیج دارند.
معاون اجرایی و هماهنگ کننده مرکز رسیدگی به‌امور مساجد خراسان رضوی اشاره می‌کند و می‌افزاید: مسجد به‌عنوان سنگر و پایگاه فرهنگی مطرح است و افراد بسیار در این مکان به‌انجام کارهای فرهنگی می‌پردازند، اما این فعالیت‌ها دارای فراز و نشیب بسیاری است و علت آن کم‌کاری در مبحث مهندسی فرهنگی بوده، چراکه در بسیاری موارد به‌خاطر موازی‌کاری برخی فعالیت‌ها دیگر اثر گذاری ندارد و گاهی در مباحث فرهنگی که ما به‌آن اعتقادی نداریم هزینه می‌کنند و چون مطالعه روی مباحث فرهنگی ندارند این اتفاقات رخ می‌دهد.
اسماعیلیان بنا به‌فرموده امام خمینی (ره) هدف از انقلاب را اداره مساجد می‌داند و می‌گوید: ما انقلاب کردیم که مساجد را اداره کنیم، اما متاسفانه امروزه کمترین توجه به‌مساجد می‌شود و به‌نام کار فرهنگی میلیاردها تومان هزینه می‌شود، این فعالیت‌ها نیاز مخاطب را به‌درستی تشخیص نمی‌دهد و خروجی ندارد، برنامه فرهنگی جذابی در مساجد برای قشر جوان برگزار نمی‌شود.
وی با اشاره به‌اینکه در مساجد بیش از 45 هزار روحانی امام جماعت در بحث‌های فرهنگی در مساجد استان حضور دارند، ادامه می‌دهد: در حوزه کار کودک فعالیت‌های بسیاری داریم و این کار یک سرمایه‌گذاری بلندمدت است، چراکه او آمادگی برای کسب مباحث آموزشی و علمی و اعتقادی را دارد، ما در ماه، ماهنامه‌هایی با قیمت بسیار زیاد برای جوانان و کهن سال منتشر می‌کنیم، در حالی که به‌خاطر مشغله کاری نمی‌توانند آنها را مطالعه کنند و عمده این نشریات فقط روی میز ادارت باقی می‌ماند.
توجه به‌اوقات فراغت از مسائل بسیار مهم در زمینه فعالیت‌های مساجد است
در این میان، توجه به‌اوقات فراغت از مسائل بسیار مهم در زمینه فعالیت‌های مساجد است که امور مساجد و دبیر خانه کانون‌های فرهنگی باید برای این مسئله هم تدابیری اندیشیده باشند که اسماعیلیان در این زمینه می‌افزاید: مساجد در سه مناسبت با ابلاغ امور مساجد شروع به‌فعالیت می‌کنند که دهه کرامت، دهه فجر و اوقات فراغت این سه بخش را تشکیل می‌دهند و گزارش عملکرد خود را برای امور مساجد ارسال می‌کنند، امروزه اگر مساجد ما متناسب با نیاز مخاطب فعالیت کنند، دچار مشکلی نمی‌شویم.
تعداد کانون‌های فرهنگی مساجد مشهد سئوالی است که مرا به‌مسئول دبیرخانه کانون‌های فرهنگی هنری مساجد مرتبط می‌سازد، محمد حسین عبدالهی در این خصوص می‌گوید: در مشهد بیش از یک هزار و 200 مسجد وجود دارد که از این میان، 380 مسجد دارای کانون فرهنگی هستند، اما باید تلاش شود و به‌لحاظ کمی سرعت تاسیس کانون افزایش یابد.
وی ادامه می‌دهد: البته باید مساجد برای تاسیس کانون باید دارای شرایط خاصی باشند و بسیاری از مساجد را نمی‌توان به‌کانون فرهنگی مجهز کرد، چراکه مسجد باید فضا کافی داشته باشد، گاهی مساجد در بازاری قرار دارد و خانواده‌ها در آن حضور ندارند و نمی‌توان کانون فرهنگی را در آنجا تاسیس کرد، همچنین گاهی مساجدی هستند که دارای کانون فرهنگی نیستند، اما کار فرهنگی هم انجام می‌دهند.
عبدالهی شرایط در خواست کانون فرهنگی را از این قرار می‌داند: اولین کار برای تاسیس کانون، درخواست کانون فرهنگی وآمادگی برای فعالیت‌های فرهنگی به صورت سازماندهی شده است، چراکه وقتی در مکانی کانون تاسیس کنیم، طبیعتا مسائلی چون هدایت، حمایت و ارائه برنامه به آن نیز مطرح می‌شود و تعهداتی به‌عهده مسجد قرار می‌گیرد.
وی ادامه می‌دهد: یک نفر باید به‌عنوان مدیر کانون معرفی شود، شورای کانون باید شکل بگیرد و عضوگیری و جذب در آن مسجد صورت بگیرد و گروه‌های نشریه، روابط عمومی، نوجوانان و فضای مجازی باید در آن مسجد حضور پیدا کنند.
مسئول دبیرخانه کانون‌های فرهنگی هنری مساجد با بیان اینکه هرساله یک بسته برنامه‌ای همزمان با شروع فصل تابستان برای اوقات فراعت و برنامه‌های آن به‌مساجد ابلاغ می‌شود؛ ادامه می‌دهد: در سال جاری محور برنامه‌های خراسان رضوی «خانواده» است، چراکه خانواده مخاطب مسجد است، با موضوعات تربیتی، آموزشی، نشاطی و قرآن وعترت این برنامه‌ها به‌کانون‌ها ابلاغ می‌شود که از 15 تیر ماه تا اواخر شهریور ماه به‌برگزاری این برنامه‌ها می‌پردازند.
اما آیا واقعا فعالیت‌های فرهنگی تنها در 380 کانون فرهنگی مسجد آن هم در کلان شهری به‌وسعت مشهد با جمعیت میلیونی، پاسخ‌گو نیاز قشر جوان مشهدی است؟
این سئوالی است که باید مسئولان فرهنگی شهر و استان به‌آن پاسخ دهند، چراکه شهری همچون مشهد به‌عنوان دومین کلان شهر کشور دارای نیازهای جدی فرهنگی است.
منبع : فارس
