گروه گفتمان فرهنگ سدید- سهیل تقوی: حضرت آقا در جلسه با فعالان علوم شناختی دوباره هشدار دادند که وقتی عقب بمانیم، طبیعتاً استعمار میشویم. قبلاً هم در متن حکم و پیوستهای آن برای اعضای شورای عالی فضای مجازی، بارها روی رصد دقیق و کامل روندهای خارجی و داخلی تأکید کردهاند تا بتوانیم «مواجهه فعال و مبتکرانه» با رخدادها، تحولات و تصمیمات در حوزه فضای مجازی، داشته باشیم. بنابراین،لازم است که اکنون قضایا را از ارتفاعی بالاتر و به شکلی کلانتر نگاه کنیم، تا شاید در آینده کمتر غافلگیر شویم.
اخیراً شرکت فیسبوک اعلام کرده است که طرحی را کلید زده که بنا دارد پیامرسانهای سه اپلیکشین اصلی خود یعنی فیسبوک، اینستاگرام و واتساپ را در کانون به یکدیگر مرتبط کند. در صورت اجرایی شدن این طرح دارندگان هر کدام این اپلیکیشنها قادر خواهند بود بدون نیاز به دیگری به هم پیغام دهند؛ برای مثال، شما میتوانید از روی اینستاگرام برای دوستی که در اینستا نیست و فقط واتساپ دارد، پیغام بفرستید.
بدین ترتیب، کم کم پیشبینیهای کارشناسان در حال تحقق است که اینستاگرام بخش عمده فضای مجازی، تلویزیون، پخش زنده، تماس صوتی و تصویری و همچنین پیامرسانی کاربران را تسخیر میکند، بهویژه در ایران که رقبای غربی یا بومی چندانی برای آن وجود ندارد.
خبر دیگر اینکه پیامرسان «واتساپ» ـ که در سال ۲۰۱۴ به مبلغ ۱۹میلیارد دلار به شرکت فیسبوک فروخته شد ـ هم در حال آزمایش رمزارز (ارز مجازی رمزپایه) خود در هند است و احتمالاً در صورت موفقیت، در کل بسترهای فیسبوک (مانند اینستاگرام) ارائه شده و گسترش پیدا کند تا در خدمات فروشگاهی و تبلیغات و غیره استفاده شود؛ گرچه برنامهریزی و طراحی شرکت تلگرام در حوزه رمزارزها قویتر به نظر میرسد و به زودی ارز گرام را روانه بازار میکند.
حالا باید دید بالاخره تلگرام زودتر فرهنگ و اقتصاد و سیاست و اجتماع و ارتباطات کشورمان را تسخیرمیکند یا فیسبوک و زیرمجموعههایش!
شرکت تلگرام و مؤسسین آن، در چند سال گذشته تلاش کردهاند که مسیر فیسبوک را طی کنند تا بتوانند در فرصتهای مناسب (مانند فناوری بلاکچین و ارزهای دیجیتال) از آنها سبقت بگیرند. برای مثال، فیسبوک در اوایل کار خیلی رویکرد بازتری در پلتفرمها و همچنین انتشار فناوریهای متنباز داشت، اما به مرور، آنها را بستهتر کرده است، تلگرام هم در حال حرکت به این سمت است و با انتشار تلگرام اکس، تلگرام پاسپورت، شبکه باز تلگرام (TON) و... پیشبینی میشود که به زودی نسخههای کلاینت غیر رسمی (مانند طلگرام طلایی، هاتگرام و...) را از کار بیاندازد و همه را به سمت استفاده از زیرساختهای احراز هویت و مالی و غیره خودش سوق بدهد.
اما از سوی دیگر، اصطلاحاً باغ محصور (walled garden) شرکت فیسبوک خیلی بستهتر طراحی و پیادهسازی شده است که این قضیه در اینستاگرام به اوج میرسد؛ بهطوری که در اینستاگرام حتی لینک دادن به خارج هم ممنوع است که از آن با عناوینی مانند «مرگ هایپرلینک» و «افول وب» یاد میشود. از طرفی، گوگل هم که به دلایلی مانند اینکه رقابت شدیدی با فیسبوک دارد و یا اینکه در رتبهبندی نتایج جستجو هنوز داشتن لینکهای بیشتر در یک صفحه، یک شاخص مهم است، در موتور جستجوی خودش، کاربر خاصی برای اینستاگرام و فیسبوک نمیفرستد؛ خلاصه اینکه، انواع محتواها و خدمات تولید شده در این شبکههای اجتماعی بسته، بیشتر در همانجا گیر میکند و اصطلاحاً «گورستان محتوا» در آنها عمیقتر میشود. البته این معضل در تلگرام به شکل بدتری وجود دارد.
نکته دیگر اینکه میتوان به مدیران این سازمانها توجه کرد؛ دوروف (مدیر تلگرام) سعی میکند ادای زاکربرگ (مدیر فیسبوک) را در بیاورد. او دکترای زبانشناسی است و بسیار هوشمندانه رفتار میکند که نمونه آن را در شطرنج پیچیده چند ساله او در قمار با مسؤولان جمهوری اسلامی ایران دیدهایم. اما تفاوت اینجاست که دوروف لااقل وعدههای سر خرمنی به مسؤولان سادهاندیش ایرانی میداد و با امضای برجام سایبری خامشان میکرد، در صورتی که زاکربرگ (رئیس فیسبوک) که اصلاً ایرانیان را به حساب نمیآورد. به هر حال، یکی خودش یهودی صهیونیست است و دیگری با واسطه با صهیونیستها ارتباط دارد و در نهایت هر دو از یک قماشند. ولی در برابر آن دو مرد زیر چهل سال غربی، متأسفانه از این طرف گرفتار یک جوان جویای نامِ کار نابلد هستیم، در کنار انبوهی از پیران سیاستباز سالخورده.
چند وقت قبل که داشتم در آیه اکل نجاسات تأمل میکردم، توجهم به این جلب شد که دو بار تأکید شده که اگر هم مجبور شدید بخورید، «غیر باغ و لا عاد» باشد، نه اینقدر که آروغ بزنید و بالا بیاورید؛ کسی که با بغی و ستمگری و تجاوز، نجاسات را میبلعد، گناهکار بوده و مشمول غفران و رحمت الهی نیست. اما ما خیلی خوش اشتها هستیم و متأسفانه سالهاست که به مردهخوری از اجساد فاسد خوکها عادت کردهایم: إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ ٱلْمَيْتَةَ وَ ٱلدَّمَ وَ لَحْمَ ٱلْخِنزِيرِ وَ مَآ أُهِلَّ بِهِۦ لِغَيْرِ ٱللَّهِۖ فَمَنِ ٱضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَ لاَ عَادٍ فَلَآ إِثْمَ عَلَيْهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ
و همچنان صدای سیلی حضرت امام روح الله در فکرم بارها تکرار میشود که از نیم قرن پیش درباره ذلت کاپیتولاسیون و استعمار نو داد میزند: «وتلله گنهکار است، کسی که فریاد نزند... علما به داد اسلام برسید، رفت اسلام».
ما تاکنون برای احیای واجب «نفی سبیل» در برابر این استعمار فرانو و استکبار مجازی چه حرکتهایی کردهایم؟